मधेसमा अक्षय नवमीको रौनक : अमलाको फेदमा सामूहिक भोज र स्वास्थ्य सन्देश

जनकपुरधाम, कार्तिक १३ गते । मधेस प्रदेशका महोत्तरीसहितका जिल्लाहरूमा आज कुष्माण्ड नवमी पर्व धुमधामका साथ मनाइँदैछ, जसलाई अक्षय नवमी, धातृ नवमी र इच्छा नवमीसमेत भनिन्छ। कात्तिक शुक्ल नवमी तिथिमा मनाइने यो परम्परागत चाडपर्वमा मैथिल समुदायले अमलाको रूखको फेदमा सामूहिक भोजन गरी रमाइलो गर्ने चलन छ। एक दिनअघिदेखि नै तयारीमा व्यस्त हुने परिवारहरूले घर नजिकै वा बगैंचामा अमलाको रूखमुनि साकाहारी परिकारहरू—अचार, मुरब्बा र चटनीसहितका विशेष पकवानहरू—पकाएर सपरिवार खान्छन्। अमलाका पातहरू खानामा मिसिनु शुभ मानिने जनविश्वास छ, जसले चिसो मौसममा स्वास्थ्य रक्षा गर्ने सन्देश दिन्छ। मटिहानीस्थित लक्ष्मीनारायण मठका महन्थ डा. रवीन्द्र दास वैष्णवका अनुसार, "धात्री (अमला) गुणकारी फल हो, जसको सेवनले जाडोयाममा रोगसँग लड्ने क्षमता बढाउँछ—यो पर्वले नै यसको हितकारी सन्देश फैलाउँछ।"

यो पर्वसँग द्वापर युगका कथाहरू जोडिएका छन्, जसअनुसार भगवान् श्रीकृष्णले कुष्माण्ड दैत्यको संहार गरी कंशवधपूर्व मथुरा, वृन्दावन र गोवर्धन परिक्रमा गरेको विश्वास छ, त्यसैले यसलाई कुष्माण्ड नवमी भनिन्छ। कात्तिक शुक्ल नवमीदेखि पूर्णिमासम्म विष्णु अमलाको रूखमा बस्ने मान्यताले अक्षय पुण्यको वरदान दिन्छ भने इच्छापूर्तिका लागि इच्छा नवमी र अमलाको महत्वका लागि धातृ नवमी भनिन्छ। जलेश्वर–५ का संस्कृतिविद् ध्रुव रायका अनुसार, किशोर–युवाहरूको वनभोज तयारीले सांस्कृतिक जगेर्ना र निरन्तरतामा योगदान पुर्‍याउँछ। बर्दिबास–१२ का स्वास्थ्यकर्मी गिरेन्द्रकुमार झाले अमलाको नियमित प्रयोगले स्वास्थ्य सचेतना बढाउने बताउँदै यो पर्व पूर्वजहरूको हितकारी परम्परा भएको उल्लेख गरे। साहित्यकार डा. राजेन्द्रप्रसाद विमलका अनुसार, अमलाको स्वास्थ्य लाभ नै यस पर्वको मूल उद्देश्य हो।