आज नागपञ्चमी: सावनको पञ्चमीमा नागदेवताको पूजा र कालसर्प दोषबाट मुक्ति

जनकपुरधाम, श्रावण १३ गते ।  आज नागपञ्चमी परेको छ, जुन सावन महिनाको शुक्ल पक्षको पञ्चमी तिथिमा मनाइने पर्व हो। यस दिन भगवान शिव र नागदेवताको पूजा गरिन्छ। यो दिन विशेष गरी नागदेवताको पूजा, कालसर्प दोषबाट मुक्ति र सर्पको भयबाट सुरक्षा प्राप्त गर्नका लागि समर्पित छ। त्यसैले हामी तपाईंलाई नागपञ्चमी व्रतको महत्त्व र पूजा विधिबारे जानकारी दिन गइरहेका छौं। हिन्दू धर्ममा यो पर्व श्रद्धा, भक्ति र प्राचीन सांस्कृतिक परम्परासँग जोडिएको छ, र यस वर्ष २०२५ जुलाई २९ मा यो पर्व मनाइँदै छ। शास्त्रअनुसार, नागदेवता भगवान शिवको गलामा सुशोभित हुन्छन्, भगवान विष्णुको सिंहासन हुन्, र शेषनागले पृथ्वीलाई फणमा उठाएर राखेका छन्, जसले गर्दा उनीहरूको हिन्दू धर्ममा विशेष महत्त्व छ। यस दिन नागहरूलाई दूध, अक्षत, कुश र चन्दन अर्पण गरी विशेष पूजा गरिन्छ।

शास्त्रअनुसार, यो दिन पूजा गर्नाले जीवनका संकट कम हुन्छन् र परिवारमा सुख-शान्ति आउँछ। ब्रह्म पुराणमा उल्लेख छ कि ब्रह्माजीले सर्पहरूलाई नागपञ्चमीको दिन पूजा गर्ने वरदान दिएका थिए। त्यसैले यो दिन भगवान शिवसँगै नागदेवताको पूजा गर्ने विधान छ। पण्डितहरूका अनुसार, यो दिन नागको पूजा गर्नाले कालसर्प दोष, सर्पको भय र सर्पदंशजस्ता बाधाबाट मुक्ति मिल्छ। भक्तजनहरूले नागदेवतालाई दूध अर्पण गरी, स्नान गराई पूजा-अर्चना गरेर सुरक्षा र समृद्धिको कामना गर्छन्। यस अवसरमा सुबह ५:४१ देखि ८:२३ सम्मको शुभ मुहूर्तमा पूजा गर्नाले विशेष फल प्राप्त हुन्छ र कालसर्प दोषबाट मुक्ति मिल्छ।

नागपञ्चमीमा नगर्ने काम र पूजा विधि

पण्डितहरूका अनुसार नागपञ्चमीको दिन विशेष महत्त्वपूर्ण हुन्छ, त्यसैले केही काम गर्न नहुने नियम छ। यस्तो काम गर्नाले ग्रहहरूको अशुभ प्रभावले मानसिक तनाव र आर्थिक नोक्सान हुन सक्छ। विशेष गरी यो दिन तवामा रोटी वा पराठा बनाउनुहुँदैन, किनकि तवा लोहाको बन्छ र राहुको प्रतीक मानिन्छ। सावनमा राहु-केतुजस्ता छाया ग्रह र सर्पदोष शक्तिशाली हुने भएकाले तवाको प्रयोगले नकारात्मक प्रभाव बढ्न सक्छ, जसले जीवनमा अचानक बाधा र समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। पूजा विधिका लागि बिहानै उठी सफा वस्त्र धारण गरी लकडीको चौकीमा लाल कपडा बिछ्याई गाईको गोबर वा आटाले नागको आकृति बनाउनुपर्छ। त्यसपछि नागदेवतालाई दूध, जल, हल्दी, चामल, फूल, रोली, मिठाई आदि अर्पण गरी “ओम नागदेवाय नमः” मन्त्र जप गर्नुपर्छ। नागको कथा पाठ, दूधले अभिषेक, ध्यान र प्रार्थना गरी व्रतको संकल्प लिन सकिन्छ।

पौराणिक कथा र मन्त्रहरू

शास्त्रमा वर्णित पौराणिक कथाअनुसार, राजा परीक्षितलाई सर्पको डसाइबाट मृत्युको श्राप श्रृंगी ऋषिले दिएका थिए, जसले गर्दा तक्षक नागको डसाइबाट उनको मृत्यु भयो। त्यसपछि राजा जनमेजयले सबै नागको नाशका लागि नागदाह यज्ञ गरे, जसमा धेरै सर्प जलेर मरे। तक्षक इन्द्रको सिंहासनमा लिप्त भएपछि यज्ञको प्रभावले सिंहासन हल्लियो, र आस्तीक मुनिले हस्तक्षेप गरी यज्ञ रोक्न राजालाई राजी पारे। सर्प जातिको अस्तित्व जोगिए पनि जलेका सर्पको पीडा शान्त गर्न कच्चा दूध हालेपछि यो पूजाको प्रचलन सुरु भयो। नागदेवतालाई प्रसन्न गर्न “सर्वे नागाः प्रीयन्तां मे ये केचित् पृथ्वीतले। ये च हेलिमरीचिस्था येऽन्तरे दिवि संस्थिता:।।” र “ये नदीषु महानागा ये सरस्वतिगामिनः। ये च वापीतडगेषु तेषु सर्वेषु वै नमः।।” मन्त्र जप गर्न सकिन्छ। पौराणिक मान्यताअनुसार, कालसर्प दोष भएकाहरूले यो दिन पूजा गर्नाले नकारात्मक प्रभाव कम हुन्छ र घरमा सुख-समृद्धि आउँछ।